Eigen schuld? Andermans schuld?

Verwacht van het NUT (Nieuw Utrechts Toneel) geen theater om lui onderuitgezakt in je stoel naar te kijken. Nee, de ‘schurende’ voorstellingen en projecten van dit meest gastvrije gezelschap van Nederland zetten je aan tot nadenken en dagen je uit met anderen in gesprek te gaan. Job Kühlkamp werkt voor het NUT als publiekswerker. In die rol probeert hij door middel van verschillende projecten de drempels tussen het artistieke en sociaalpedagogische domein te verlagen. Het project ‘Andermans schuld’, een theatrale expositie waarin de wereld van schulden wordt onderzocht, is hiervan een mooi voorbeeld.

Vertel eens wat meer over jezelf?

“Ik groeide op in Zutphen in een sociaal nest. Van mijn moeder, een budgetcoach, kreeg ik verhalen mee over mensen, die hulp nodig hadden bij hun inkomsten en uitgaven – vaak om schulden af te betalen. Naderhand deed ik de opleiding tot theaterdocent aan ArtEZ hogeschool voor de kunsten te Zwolle. Sindsdien werk ik als freelance publiekswerker voor uiteenlopende organisaties.
In 2020 ging ik zelf qua geld een beetje de mist in: door een mislukte transactie uit 2018 betaalde ik een poos te veel voor mijn reiskosten. Ik moest namelijk voor mijn gezelschap een reisvrijtraject aanvragen bij de NS. Dit aanvragen (allerlei formulieren invullen) lukte mij niet goed. (Achteraf weet ik, dat dit vanwege mijn ADHD een uitdaging voor mij vormt.) Ik durfde niet te vertellen dat het mij niet was gelukt. Hierdoor liepen mijn reiskosten van Utrecht naar Zwolle maandelijks hoog op. Ik betaalde de reiskosten wel, maar hield minder over voor andere zaken. Ik schoof met geld en dichtte gaten met gaten: soms betaalde ik mijn zorgtoeslag en dan weer BTW. Uit schaamte maakte ik mijn post niet meer open, waardoor ik een schuld opbouwde bij de belastingdienst en incassobureaus.”

Wat is jouw link naar de Armoedecoalitie?

“Vanuit het NUT onderzoeken we de toekomst van geld. Samen met Mart Veldhuis, een illustrator, geef ik het project ‘Andermans Schuld’ vorm: een artistiek onderzoek naar de wereld van schuld. Ruim een half miljoen huishoudens kampt met problematische schulden. In dit project koppelen wij kunstenaars aan schuldenaars. Van de – vaak persoonlijke en verdrietige – verhalen over schulden, heeft Mart kunstwerken gemaakt. Die wist eerder een gigantisch kunstwerk, zijn afstudeerproject, voor het bedrag van zijn studieschuld te verkopen. We onderzoeken via dit project of kunst een transactie kan zijn tussen overtollig en negatief kapitaal. Om meer te weten te komen van de wereld van schuld ben ik onderzoek gaan doen in Utrecht. Zo kwam ik uit bij Marry Mos van de Armoedecoalitie. Zij bleek een uitstekend sleutelfiguur en heeft ons op weg geholpen naar interessante netwerken en verhalen – en ons in contact gebracht met potentiële deelnemers aan dit project.”

Hoe nu verder met Andermans schuld?

“We denken op dit moment na over het vervolg. De kunstwerken die werden gemaakt op basis van vijf schuldverhalen uit Utrecht, zijn helaas nog niet verkocht. Dat willen we natuurlijk wel heel graag! Het onderzoek naar hoe dit werkt blijkt een voedingsbodem voor boeiende gesprekken. De waarde van de verhalen vertaalt zich dus niet alleen maar naar een waarde in financiële zin, maar ook naar een maatschappelijke en verbindende waarde. Mensen die de expositie bezoeken en de werken zien, worden zich bewust van de wereld van schuld. Dat is heel mooi, maar onder aan de streep hebben alle deelnemers nog niets kunnen aflossen. We zoeken dus nog steeds kopers.”

Op wie zouden we de schuld van de deelnemers moeten schuiven?

“Dit is een goede een belangrijke vraag – misschien wel de kern van het project. Want wiens schuld is iemand schuld? Soms is het je eigen schuld, maar vaak ontstaan grote schulden door de industrie eromheen: de incassobureaus, deurwaarders, bewindvoerders etc. Of mensen struikelen over de weeffouten van het systeem, dat we als maatschappij hebben laten ontstaan. Wie is hier verantwoordelijk voor? Wij zijn er nog niet achter, maar we hopen de antwoorden in het vervolg van het project wel te vinden.”

Wat was jouw schuld?

“Zoals ik al eerder aangaf, kwam ik door mijn eigen schuld in de problemen. Het had voorkomen kunnen worden als ik mij eerder had uitgesproken over de misgelopen transactie voor een treinabonnement. Ik ben er gelukkig weer uit: mijn ouders boden goede hulp en fungeerden als vangnet. Zelfs als iets je eigen schuld is, blijkt het heel lastig om uit het schuldensysteem te komen als je geen vangnet hebt.
In figuurlijke zin was eveneens het een en ander mijn schuld. Daarom zie ik mijzelf als ‘een opgeruimd iemand in een onhandig bestaan’. De dingen die ik per ongelijk stuk heb gemaakt, zijn gewoonweg niet meer op twee handen te tellen. Ik heb mijn telefoon regelmatig laten vallen, glazen omgegooid en per ongelijk mensen laten struikelen. Allemaal niet bewust, maar allemaal wel mijn schuld!”

Op welke vraag moet je het antwoord schuldig blijven?

“Zouden gemeenten en andere instanties ervoor open staan om een financiële schuld door middel van een maatschappelijke waarde te innen?”

Waar heb je zelf te weinig van?

“Meestal voelt mijn ADHD als een superkracht, maar op sommige momenten heb ik daardoor echt te weinig focus…”